Khi nào cần dùng insulin? - Thuốc điều trị ĐTĐ típ 2 dạng uống - Thuốc điều trị ĐTĐ típ 2 dạng tiêm - Các khuyến nghị gần đây – Kiểm soát lối sống

Trong bài viết này, tác giả  xem xét thời điểm một người mắc bệnh đái tháo đường  típ 2 cần insulin và những loại thuốc nào khác có thể kiểm soát  tình trạng này. Tác giả  cũng đề cập  những lời khuyên hữu ích về lối sống và chế độ ăn uống.

Khi nào cần dùng insulin?

Ở một người mắc ĐTĐ típ 1, cơ thể đã ngừng sản xuất insulin. Người đó cần sử dụng  insulin hoặc tiêm hormone nhiều lần trong ngày.

Đối với những người mắc bệnh ĐTĐ típ 2, các bác sĩ thường ưu tiên dùng các loại thuốc khác trước tiên. Bác sĩ sẽ  xem xét một số yếu tố khi đề xuất các liệu trình điều trị, bao gồm:

  - Lượng đường trong máu

  - Tiền sử sử bệnh  và điều trị trước đây

  - Trọng lượng cơ thể

  - Tuổi tác

  - Các vấn đề sức khỏe liên quan khác

Hầu hết những người mắc bệnh ĐTĐ típ 2  từ nhẹ đến trung bình có thể kiểm soát tình trạng bệnh bằng thuốc uống, cũng như thay đổi lối sống và chế độ ăn uống của bệnh nhân.

Một số bệnh nhân  thậm chí có thể kiểm soát tình trạng bệnh bằng cách thay đổi lối sống,  bao gồm kiểm soát cân nặng cơ thể , thay đổi chế độ ăn uống và tập thể dục thường xuyên.

Tuy nhiên, bác sĩ có thể kê đơn insulin cho những người có các triệu chứng nghiêm trọng của bệnh ĐTĐ típ 2 hoặc một số bệnh lý kèm theo.

Thông thường, bác sĩ sẽ chỉ định dùng insulin khi sự kết hợp của các loại thuốc không phải insulin không còn đủ để kiểm soát lượng đường trong máu.

Thuốc điều trị ĐTĐ típ 2 uống

Nhiều loại thuốc không phải insulin hiện có trên thị trường, và các loại thuốc mới xuất hiện hàng năm.

Một số lựa chọn phổ biến nhất bao gồm:

Metformin

Metformin hydrochloride là một biguanide hạ đuờng huyết dùng điều trị bệnh tiểu đường không phụ thuộc insulin khi không thể kiểm soát đường huyết bằng chế độ ăn kiêng đơn thuần.

Là thuốc đầu tay (first choice) Đối với những người mắc bệnh ĐTĐ típ 2. Metformin giúp kiểm soát lượng đường trong máu bằng cách giảm lượng đường mà gan sản xuất và cải thiện cách cơ thể sử dụng đường.

Metformin hạ mức đường huyết tăng cao ở bệnh nhân tiểu đường, nhưng không có tác dụng hạ đường huyết đáng chú ý ở người không mắc bệnh tiểu đường. Cơ chế tác dụng của metformin liên quan đến:

  - Ức chế hấp thu glucose ở ruột.

  - Gia tăng sử dụng glucose ở tế bào.

  - Ức chế sự tân tạo glucose ở gan.

Metformin có sẵn ở các dạng sau:

  - Thuốc viên: Một người thường uống hai hoặc ba lần một ngày trong bữa ăn.

  - Viên nén phóng thích kéo dài: uống một viên vào bữa ăn tối của họ.

  - Dạng lỏng: Một người thường dùng chất này một hoặc hai lần một ngày trong bữa ăn.

Ban đầu, bác sĩ thường chỉ định liều thấp metformin. Tùy thuộc vào mức độ đường huyết của cá nhân phản ứng với thuốc như thế nào, bác sĩ có thể tăng dần liều lượng.

Trong trường hợp nghiêm trọng hơn, bác sĩ có thể kê đơn kết hợp metformin và các loại thuốc điều trị tiểu đường khác, có thể bao gồm insulin.

Khi dùng metformin hoặc bất kỳ loại thuốc nào khác, hãy cẩn thận làm theo hướng dẫn của bác sĩ hoặc dược sĩ.

Mặc dù uống rượu điều độ với metformin nói chung là an toàn, nhưng quá nhiều có thể làm tăng nguy cơ mắc các tác dụng phụ nghiêm trọng, chẳng hạn như hạ đường huyết và nhiễm axit lactic, đây là một tình trạng có khả năng gây nguy hiểm đến tính mạng.

Các tác dụng phụ thường gặp của metformin bao gồm:

  - Buồn nôn, nôn

  - Tiêu chảy

  - Đau bụng

 - Chán ăn

  - Đầy hơi

  - Phát ban

  - Miệng có vị kim loại

  - Đau đầu

  - Sổ mũi

  - Đau nhức cơ bắp

Nếu một người gặp các tác dụng phụ nghiêm trọng, họ có thể cần phải tạm thời ngừng dùng metformin.

Sodium-glucose cotransporter-2 (SGLT2) inhibitors

Thuốc ức chế SGLT2 nhóm thuốc uống tương đối mới cho bệnh tiểu đường loại 2. Chúng hoạt động bằng cách tăng lượng đường mà thận hấp thụ từ máu và thải ra ngoài qua nước tiểu. Điều này giúp giảm lượng đường trong máu của bệnh nhân.

Các bác sĩ thường kê đơn thuốc ức chế SGLT2 kết hợp với metformin khi chỉ metformin không thể hạ đủ lượng đường trong máu. Tuy nhiên, bác sĩ có thể kê đơn một mình thuốc ức chế SGLT2, đặc biệt nếu một người không thể dùng metformin.

Thuốc ức chế SGLT2 dùng mỗi ngày một lần. Thuốc bao gồm:

  - Canagliflozin

  - Dapagliflozin

  - Empagliflozin

Do tác dụng lên thận, các chất ức chế SGLT2 làm tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng đường sinh dục và tiết niệu ở một người. Nên không khuyến khích dùng những loại thuốc này cho những người bị bệnh thận.

Chất ức chế dipeptidyl peptidase-4 (DPP-4)

Thuốc ức chế DPP-4, hoặc gliptin, là một loại thuốc uống mới cho bệnh ĐTĐ típ 2.

Thuốc làm tăng sản xuất insulin trong cơ thể và giảm lượng đường mà gan giải phóng vào máu. Những tác động này giúp giảm lượng đường trong máu của bệnh nhân.

Trong một số trường hợp nhất định, bác sĩ có thể kê đơn một mình chất ức chế DPP-4 điều trị đầu tiên cho bệnh tiểu đường loại 2. Và thường kê đơn thuốc ức chế DPP-4 kết hợp với metformin, khi metformin một mình không thể làm giảm lượng đường trong máu đủ.

Thuốc này phù hợp cho những người:

  - Bệnh thận mãn tính

  - Người già

Thuốc thường dùng chất ức chế DPP-4 một lần mỗi ngày. Các loại thuốc có sẵn trong nhóm này bao gồm:

  - Alogliptin

  - Linagliptin

  - Saxagliptin

  - Sitagliptin

Chất ức chế alpha-glucosidase (AGIs)

AGIs hoạt động bằng cách làm chậm quá trình tiêu hóa và giảm sự hấp thụ đường vào máu. Thuốc  thường được dùng AGI 3 lần/ngày với miếng đầu tiên của mỗi bữa ăn.

Các thuốc thuộc nhóm này bao gồm acarbose và miglitol . Các bác sĩ thường kết hợp với các loại thuốc tiểu đường khác, như metformin.

Tác dụng phụ của AGI có thể bao gồm tiêu chảy, đau bụng và đầy hơi.

Thuốc  nhóm sulfonylurea ( glimepiride, glipizide, glyburide, chlorpropamide, tolbutamide và tolazamide) và nhóm meglitinide (repaglinide và nateglinide)

Các loại thuốc uống này kích thích tuyến tụy sản xuất nhiều insulin hơn, giúp điều chỉnh lượng đường trong máu.

Thuốc thường dùng sulfonylureas một hoặc hai lần một ngày và meglitinides 2-4 lần một ngày trong bữa ăn.

Các bác sĩ thường kê đơn thuốc kích thích tiết insulin kết hợp với các loại thuốc tiểu đường khác, chẳng hạn như metformin. Những loại thuốc này có thể làm tăng nguy cơ hạ đường huyết  và gây tăng cân nhẹ.

Thiazolidinediones (TZDs)

TZD đôi khi được gọi là glitazones. Thuốc  làm tăng độ nhạy cảm của cơ thể với insulin, cho phép hormone điều chỉnh lượng đường trong máu hiệu quả hơn.

Các bác sĩ thường chỉ kê đơn TZD nếu các lựa chọn  điều trị đầu tay khác, chẳng hạn như metformin, không đạt được hiệu quả mong muốn.

TZDs là thuốc viên uống một hoặc hai lần một ngày , cùng với thức ăn hoặc không. Dùng những loại thuốc này vào cùng một thời điểm mỗi ngày là điều quan trọng.

Các TZD bao gồm rosiglitazone và pioglitazone . Một số loại thuốc bao gồm sự kết hợp của TZD và một loại thuốc tiểu đường khác, chẳng hạn như một loại thuốc thuộc nhóm sulfonylurea hoặc metformin.

Các tác dụng phụ của TZDs có thể bao gồm:

  - Giữ nước trong cơ thể, có thể dẫn đến sưng tấy

  - Tăng cân

  - Khó khăn về tầm nhìn

  - Phản ứng da

  - Nhiễm trùng vùng ngực

  - Trong những năm gần đây, các bác sĩ ít kê đơn TZD do lo ngại rằng chúng có thể làm tăng nguy cơ suy tim và ung thư bàng quang.

Thuốc điều trị ĐTĐ típ 2 dạng tiêm

Bao gồm cả chất chủ vận GLP-1.

Chất chủ vận peptide-1 (GLP-1) giống glucagon

Chất chủ vận GLP-1, đôi khi được gọi là chất bắt chước incretin, chúng hoạt động bằng cách tăng sản xuất insulin của cơ thể và giảm lượng đường mà gan giải phóng vào máu.

Những hiệu ứng này giúp:

  - Giảm lượng đường trong máu

  - Giảm cảm giác thèm ăn

  - Hỗ trợ giảm cân, kết hợp với thay đổi chế độ ăn uống và tập thể dục

Các bác sĩ thường kê đơn thuốc chủ vận GLP-1 kết hợp với metformin, khi metformin đơn độc không thể kiểm soát đủ lượng đường trong máu.

Nếu bệnh nhân không thể dùng metformin, thuốc chủ vận GLP-1 thường là lựa chọn tiếp theo.

Tần suất  tiêm của thuốc nhóm này phụ thuộc vào loại thuốc. Ví dụ:

  - Liraglutide (Victoza) là thuốc tiêm một lần mỗi ngày

  - Exenatide (Byetta) là thuốc tiêm hai lần mỗi ngày

  - Bút phóng thích kéo dài exenatide (Bydureon) là loại thuốc tiêm mỗi tuần một lần

  - Albiglutide (Tanzeum) là thuốc tiêm mỗi tuần một lần

  - Dulaglutide (Trulicity) là một mũi tiêm mỗi tuần một lần

Một người có thể bị đau bụng và buồn nôn khi họ bắt đầu sử dụng thuốc chủ vận GLP-1, nhưng triệu chứng  này thường sẽ biến mất. Thuốc có ít nguy cơ gây hạ đường huyết.

Các tác dụng phụ thường gặp của thuốc chủ vận GLP-1 bao gồm:

  - Buồn nôn

  - Tiêu chảy

  - Nôn mửa

  - Đau đầu

  - Đau dạ dày

  - Ăn không ngon miệng

Các chất tương tự amylin (Amylin analogs)

Amylin analogs , hoặc chất chủ vận amylin, hoạt động bằng cách làm chậm quá trình tiêu hóa và giảm lượng đường mà gan giải phóng vào máu. Điều này giúp ngăn ngừa lượng đường trong máu tăng quá nhiều sau khi ăn.

Amylin analogs cũng làm cho bệnh nhân cảm thấy no lâu hơn, có thể giúp giảm cân.

Một người cần tiêm amylin analogs trước bữa ăn. Loại duy nhất có sẵn ở Hoa Kỳ là pramlintide (Symlin). Các bác sĩ thường kê đơn cùng với điều trị bằng insulin.

Một số người cảm thấy buồn nôn và nôn mửa khi lần đầu tiên dùng loại thuốc này, nhưng những tác dụng phụ này thường cải thiện theo thời gian.

Các khuyến nghị gần đây

Các khuyến nghị gần đây được xuất bản vào năm 2018 bởi Trường Cao đẳng Tim mạch Hoa Kỳ khuyên bạn nên kê đơn thuốc chủ vận thụ thể GLP-1 hoặc chất ức chế SGLT2 nếu một người được chẩn đoán:

  - Bệnh tim mạch do xơ vữa động mạch

  - Bệnh thận mãn tính

Họ khuyên dùng thuốc ức chế SGLT2 đặc biệt cho những người bị suy tim hoặc có nguy cơ suy tim do bệnh tim mạch xơ vữa động mạch.

Thay đổi lối sống và chế độ ăn uống là một phần quan trọng của bất kỳ kế hoạch điều trị bệnh tiểu đường loại 2 nào. Một số người có thể quản lý tình trạng bệnh chỉ với những thay đổi này.

Kiểm soát lối sống

Bao gồm:

- Duy trì trọng lượng cơ thể khỏe mạnh, bằng cách giảm cân, nếu cần

  - Theo dõi lượng đường trong máu thường xuyên, theo chỉ định của bác sĩ

  - Chế độ ăn uống bổ dưỡng và cân bằng

  - Ngủ ít nhất 7 giờ mỗi đêm

  - Tập thể dục cường độ trung bình ít nhất 150 phút mỗi tuần, chẳng hạn như đi bộ nhanh, cắt cỏ, bơi lội, đạp xe hoặc chơi thể thao

  - Kiểm soát  cholesterol và huyết áp

  - Hạn chế  hút thuốc

  - Các lời khuyên về chế độ ăn uống để kiểm soát bệnh tiểu đường loại 2 bao gồm:

  - Ăn thực phẩm giàu chất xơ, chẳng hạn như ngũ cốc nguyên hạt, các loại hạt, rau lá xanh và các loại đậu

  - Ăn thịt nạc và protein, chẳng hạn như cá, thịt gia cầm và các loại đậu

  - Tránh thực phẩm chế biến sẵn

  - Tránh thức ăn và đồ uống có đường

  - Giảm uống rượu

  - Ăn các phần nhỏ hơn

  - Tránh thức ăn nhanh hoặc chiên

  - Kiểm tra thành phần dinh dưỡng của thực phẩm

Bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng có thể đưa ra lời khuyên riêng về chế độ tập luyện và ăn kiêng của một cá nhân. Họ cũng có thể cung cấp hỗ trợ và giám sát liên tục.

Tuân thủ chặt chẽ hướng dẫn của bác sĩ khi dùng thuốc điều trị tiểu đường.

Tổng hợp: Khoa Dược-BVBC

Nguồn: MedicalNews Today, Updated on June 17, 2020