HÃY CHUNG TAY PHÒNG CHỐNG KHÁNG THUỐC

Kháng thuốc, đặc biệt là kháng kháng sinh là  một thách thức mang tính hệ thống, ảnh hưởng đồng thời đến sức khỏe cộng đồng, kinh tế xã hội và sự phát triển bền vững của nhân loại. Trong vài thập kỷ gần đây, tốc độ xuất hiện và lan rộng của các chủng vi sinh vật kháng thuốc đã tăng nhanh đến mức vượt qua khả năng phát triển các loại thuốc mới. Điều này đặt chúng ta trước nguy cơ hiện hữu về một “kỷ nguyên hậu kháng sinh”, nơi những nhiễm trùng thông thường có thể trở thành đe dọa tử vong

Về mặt khoa học, kháng thuốc là kết quả của quá trình tiến hóa tự nhiên của vi sinh vật dưới áp lực chọn lọc của thuốc. Khi kháng sinh được sử dụng bừa bãi hoặc không đúng cách, các vi khuẩn yếu bị tiêu diệt, trong khi những vi khuẩn mang đột biến kháng thuốc có thể sống sót và tiếp tục sinh sản. Qua thời gian, những chủng vi khuẩn này lan rộng, trở thành dạng kháng thuốc chiếm ưu thế trong cộng đồng. Quá trình này diễn ra thầm lặng nhưng liên tục, và một khi cơ chế kháng thuốc đã hình thành, việc điều trị trở nên phức tạp hơn nhiều. 

Nguyên nhân gây kháng thuốc không chỉ bắt nguồn từ hành vi của người sử dụng mà còn từ hệ thống y tế, môi trường và hoạt động sản xuất. Trong cộng đồng, tình trạng tự ý mua thuốc không kê đơn, quan niệm sai lầm rằng kháng sinh có thể điều trị mọi bệnh, và thói quen ngừng thuốc sớm khi triệu chứng giảm là những yếu tố thúc đẩy mạnh mẽ quá trình kháng thuốc. Đáng lo ngại hơn, nhiều người không thể phân biệt bệnh do virus và bệnh do vi khuẩn, dẫn đến việc sử dụng kháng sinh cho các bệnh vốn dĩ không cần điều trị bằng thuốc này. Trong bệnh viện, tình trạng lạm dụng kháng sinh phổ rộng, kiểm soát nhiễm khuẩn chưa hiệu quả, và áp lực số lượng bệnh nhân đông cũng góp phần làm tăng nguy cơ lan truyền chủng vi khuẩn kháng thuốc. Bên cạnh đó, việc sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi để kích thích tăng trưởng hoặc phòng bệnh cho vật nuôi tạo ra nguồn vi khuẩn kháng thuốc lớn trong môi trường, từ đất, nước đến nguồn thực phẩm, và cuối cùng tác động ngược trở lại con người qua chuỗi thực phẩm.

Hậu quả của kháng thuốc mang tính toàn diện và nghiêm trọng. Ở góc độ cá nhân, bệnh nhân bị nhiễm vi khuẩn kháng thuốc thường phải điều trị kéo dài, nhập viện lâu hơn, và có nguy cơ biến chứng hoặc tử vong cao hơn. Chi phí điều trị tăng lên đáng kể vì cần sử dụng các loại thuốc đặc hiệu và đắt tiền hơn, kèm theo các xét nghiệm, chăm sóc chuyên sâu và thời gian điều trị dài hạn. Ở cấp độ hệ thống, kháng thuốc tạo gánh nặng lớn cho kinh tế y tế, làm quá tải cơ sở điều trị và làm giảm hiệu quả của những thành tựu y học vốn dựa vào kháng sinh, như phẫu thuật, hóa trị ung thư, ghép tạng hay chăm sóc sơ sinh. Ở tầm vĩ mô, kháng thuốc đe dọa an toàn sức khỏe quốc gia, ảnh hưởng đến an ninh lương thực, thương mại và khả năng phát triển kinh tế xã hội.

Để kiểm soát kháng thuốc, việc thay đổi nhận thức và hành vi của cộng đồng đóng vai trò then chốt. Mỗi người cần hiểu rằng kháng sinh chỉ được sử dụng khi thật sự cần thiết và phải tuân thủ nghiêm túc hướng dẫn của bác sĩ. Việc dùng đúng liều, đủ thời gian và không tự ý ngừng thuốc là yếu tố quan trọng để đảm bảo điều trị hiệu quả và ngăn ngừa vi khuẩn sống sót, từ đó hạn chế quá trình phát triển kháng thuốc. Người dân không nên sử dụng lại thuốc cũ, không chia sẻ thuốc cho người khác và không mua thuốc theo lời mách bảo. Hơn nữa, các biện pháp phòng bệnh tự nhiên như vệ sinh cá nhân, đảm bảo dinh dưỡng, rửa tay thường xuyên, xử lý môi trường sạch sẽ và tiêm chủng đầy đủ có vai trò quan trọng trong việc giảm nhu cầu sử dụng kháng sinh ngay từ đầu. Khi ít mắc bệnh nhiễm trùng, chúng ta ít cần dùng kháng sinh hơn, qua đó giảm nguy cơ kháng thuốc.

Phòng chống kháng thuốc là một nỗ lực mang tính liên ngành, đòi hỏi sự hợp tác của các cơ sở y tế, cơ quan quản lý, ngành nông nghiệp, giáo dục và toàn thể cộng đồng. Các cơ sở y tế cần tuân thủ chặt chẽ quy trình kê đơn hợp lý, kiểm soát nhiễm khuẩn và theo dõi kháng thuốc. Cơ quan quản lý cần tăng cường giám sát, truyền thông, và thực thi các chính sách hạn chế lạm dụng thuốc. Chỉ khi tất cả các thành phần trong xã hội cùng hành động, chúng ta mới có thể ngăn chặn sự lan rộng của kháng thuốc. Hãy nhớ rằng kháng sinh không phải là giải pháp cho mọi bệnh, và mỗi liều thuốc được sử dụng hôm nay đều tác động đến hiệu quả điều trị của ngày mai. Vì sức khỏe của bản thân, gia đình và cộng đồng, hãy sử dụng thuốc một cách thông minh và có trách nhiệm.

TÀI LIỆU THAM KHẢO 

1. Bộ Y Tế (2020); “Báo cáo giám sát kháng kháng sinh tại Việt Nam 2020” https://trungtamthuoc.com

2. Bộ Y Tế (2020); “Hướng dẫn thực hiện quản lý sử dụng kháng sinh trong bệnh viện” Quyết định 5631/QĐ-BYT của Bộ Y tế về việc ban hành Tài liệu

3. Bộ Y Tế (2024); “Phê duyệt kế hoạch hành động phòng chống kháng thuốc trong y tế giai đoạn 2024-2025” Quyết định 3465/QĐ/BYT ngày 15/11/2024 

4. Lê Thị Mỹ Ngọc và cộng sự (2023); “Phân tích kiến thức, thái độ, hành vi trong sử dụng kháng sinh của người dân tỉnh Phú Yên năm 2021-2022”; Tạp chí khoa học Công nghệ Đại Học Duy Tân (6) (61) 2023; trang 74-84

5. Nguyễn Phúc Hưng (2023); “Đánh Giá Thực Trạng Kiến Thức Về Sử Dụng Kháng Sinh Và Các Yếu Tố Liên Quan Của Người Bán Thuốc Ở Các Cơ Sở Bán Lẻ Thuốc Tại Thành Phố Cần Thơ” Tạp chí Y Dược học Cần Thơ · March 2023

6.Trần Thị Mai Hưng (2022); “Thực Trạng Kháng Kháng Sinh Của Một Số Vi Khuẩn Thường Gặp Ở Cộng Đồng Và Một Số Yếu Tố Liên Quan Ở Việt Nam Năm 2018-2019” Luận án Tiến sỹ Y Tế Công Cộng; Viện Vệ Sinh Dịch Tể Trung Ương 

7.Thủ tướng Chính phủ (2024); “Chiến lược quốc gia về phòng, chống kháng thuốc tại Việt Nam giai đoạn 2023 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045”; Quyết định số 1121/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ

                                          Bài và hình ảnh: Tổ dược lâm sàng và thông tin thuốc